درباره ما

آیا امیر المؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر احتجاج کرده است؟
کد سؤال: ۱۰۰۵۳امامت و ائمه (علیهم السلام) »امامت خاصه »امامت خاصه در روایات »حدیث غدیر
تعداد بازدید: ۸۲۶
آیا امیر المؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر احتجاج کرده است؟

سؤال كننده : سهيل

پاسخ :

امير مؤمنان عليه السلام و بقيه ائمه معصومنين عليهم السلام در موارد بسياري به حديث غدير احتجاج كرده اند كه ما بنا به درخواست جنابعالي به چند احتجاج از امير مؤمنان عليه السلام بسنده مي كنيم .

۱ . احمد بن حنبل در مسندش با سند صحيح نقل مي كند :

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنِي أَبِي حَدَّثَنَا حُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَأَبُو نُعَيْمٍ الْمَعْنَي قَالاَ حَدَّثَنَا فِطْرٌ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ قَالَ جَمَعَ عَلِيٌّ النَّاسَ فِي الرَّحَبَةِ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ أَنْشُدُ اللَّهَ كُلَّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ -صلي الله عليه وسلم- يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ مَا سَمِعَ لَمَّا قَامَ . فَقَامَ ثَلاَثُونَ مِنَ النَّاسِ - وَقَالَ أَبُو نُعَيْمٍ فَقَامَ نَاسٌ كَثِيرٌ - فَشَهِدُوا حِينَ أَخَذَهُ بِيَدِهِ فَقَالَ لِلنَّاسِ « أَتَعْلَمُونَ أَنِّي أَوْلَي بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ». قَالُوا نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ « مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا مَوْلاَهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ ». قَالَ فَخَرَجْتُ وَكَأَنَّ فِي نَفْسِي شَيْئاً فَلَقِيتُ زَيْدَ بْنَ أَرْقَمَ فَقُلْتُ لَهُ إِنِّي سَمِعْتُ عَلِيًّا يَقُولُ كَذَا وَكَذَا. قَالَ فَمَا تُنْكِرُ قَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ -صلي الله عليه وسلم- يَقُولُ ذَلِكَ لَهُ .

مسند احمد ، ج ۴ ، ص ۳۷۰ ، ح ۱۹۸۲۳ .

حضرت علي عليه السّلام مردم را در رحبه گرد آورد و فرمود : سوگند مي دهم هر مرد مسلماني كه غدير خم را به خاطر دارد و سخني را كه در آن روز از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله شنيده است ، از جا برخيزد . سي تن از مردم براي اقامه شهادت بپا خاستند ـ ابو نعيم گفته است كه افراد بسياري شهادت دادند ـ و اعلام كردند آن هنگام كه رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله دست امير المؤمنين علي عليه السّلام را به دست مبارك خود گرفت خطاب به مردم فرمود :

آيا مي دانيد كه من شايسته تر به مؤمنان از خود آنها مي باشم ؟ همگي فرمايش رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله را تصديق كردند . رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله فرمود :

هر كس من مولاي او هستم ، اين [علي] مولاي او است ، پروردگارا ! دوست علي را دوست بدار ، و دشمن علي را دشمن بدار .

ابو طفيل گفت : از ميان جمع در حالي بيرون رفتم كه در خودم احساس ناراحتي مي كردم ، و در بازگشت از اجتماع مردم ، به ديدار «زيد بن ارقم» رفتم و به او گفتم : از علي چنين و چنان شنيدم و ناراحت شدم ! «زيد» گفت : آنچه را كه شنيدي انكار مكن ! به دليل آن كه، آنچه را كه استماع كرده اي من خود از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله شنيده ام !

هيثمي بعد از نقل روايت مي گويد :

رواه أحمد ورجاله رجال الصحيح غير فطر بن خليفة وهو ثقة .

مجمع الزوائد ومنبع الفوائد ، علي بن أبي بكر الهيثمي (متوفاي۸۰۷ هـ ) ج ۹ ، ص ۱۰۴ ، ناشر : دار الريان للتراث/ دار الكتاب العربي - القاهرة , بيروت - ۱۴۰۷ .

اين روايت را احمد نقل كرده و راويان آن ، راويان صحيح بخاري هستند ؛ غير از فطر بن خليفه كه او نيز مورد اعتماد است .

۲ . احمد بن حنبل در مسندش مي نويسد :

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنِي أَبِي حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ قَالَ سَمِعْتُ سَعِيدَ بْنَ وَهْبٍ قَالَ نَشَدَ عَلِيٌّ النَّاسَ فَقَامَ خَمْسَةٌ أَوْ سِتَّةٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ -صلي الله عليه وسلم- فَشَهِدُوا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلي الله عليه وسلم- قَالَ « مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ » .

مسند احمد ، ج ۵ ، ص ۳۶۶ ، ح ۲۳۸۰۸ .

سعيد بن وهب گويد : حضرت علي عليه السّلام در رحبه ، حاضران را سوگند داد كه هر كس در روز غدير خم سخني در حق من از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله شنيده است از جا برخيزد . در اين هنگام پنج تن و يا شش تن برخاستند و گواهي دادند كه آنان در آن روز از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله در محل غدير شنيدند، خطاب به مردم فرمود:

هر كس من مولاي او هستم ، اين علي نيز مولاي اوست

هيثمي بعد از نقل روايت مي گويد :

رواه أحمد ورجاله رجال الصحيح .

مجمع الزوائد ، ج ۹ ، ص ۱۰۴ .

۳ . ابوبكر بزار در بحر الذخار مي نويسد :

حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ مُوسَي ، قَالَ : ثنا عُبَيْدُ اللهِ بْنُ مُوسَي ، عَنْ فِطْرِ بْنِ خَلِيفَةَ ، عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ ، عَنْ عَمْرٍو ذِي مَرَّ ، وَعَنْ سَعِيدِ بْنِ وَهْبٍ ، وَعَنْ زَيْدِ بْنِ يُثَيْعٍ ، قَالُوا : سَمِعْنا عَلِيًّا ، يَقُولُ : نَشَدْتُ اللَّهَ رَجُلا سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صلي الله عليه وسلم ، يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ لَمَّا قَامَ ، فَقَامَ إِلَيْهِ ثَلاثَةُ عَشَرَ رَجُلا ، فَشَهِدُوا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلي الله عليه وسلم ، قَالَ : أَلَسْتُ أَوْلَي بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ، قَالُوا : بَلَي يَا رَسُولَ اللهِ ، قَالَ : فَأَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ ، فَقَالَ : مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهَذَا مَوْلاهُ ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ ، وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ ، وَأَحِبَّ مَنْ أَحَبَّهُ ، وَأَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُ ، وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ ، وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ .

البحر الزخار (مسند البزار) ، أبو بكر البزار (متوفاي۲۹۲ هـ ) ج ۳ ، ص ۳۵ ، ح ۷۸۶ ، ناشر : مؤسسة علوم القرآن , مكتبة العلوم والحكم - بيروت , المدينة - ۱۴۰۹ ، الطبعة : الأولي ، تحقيق : د. محفوظ الرحمن زين الله .

ابو اسحاق از عمرو بن ذي مرّ ، سعيد بن وهب و زيد بن يثيع نقل كرده است كه هر سه به اتفاق هم گفتند كه شنيديم حضرت علي عليه السّلام سوگند مي داد كه هر كسي از شما از پيغمبر اكرم صلّي اللّه عليه و آله در روز غدير خم آن چه را درباره من فرموده ، شنيده است ، شهادت خود را اعلام نمايد . سيزده تن از حاضران از جاي خود برخاستند و گواهي خود را اعلام داشتند كه از آن حضرت صلّي اللّه عليه و آله شنيديم ، فرمود :

آيا من از جان مؤمنان سزاوراتر از خود آنها نيستم ؟ مردم فرموده آن حضرت را تصديق كردند . در اين هنگام دست علي عليه السّلام را گرفت و فرمود :

«من كنت مولاه فعليّ مولاه اللهمّ وال من والاه و عاد من عاداه واحبّ من احبّه و ابغض من ابغضه و انصر من نصره و اخذل من خذله» .

هيثمي بعد از نقل روايت مي گويد :

رواه البزار ورجاله رجال الصحيح غير فطر بن خليفة وهو ثقة .

مجمع الزوائد ، ج ۹ ، ص ۱۰۵ .

اين روايت را بزار نقل كرده و تمام راويان آن ، راويان صحيح بخاري هستند ، غير از فطر بن خليفه كه او نيز قابل اعتماد است .

۴ . و در مسند احمد بن حنبل آمده است :

حدثنا عبد اللَّهِ ثنا عَلِيُّ بن حَكِيمٍ الأودي أَنْبَأَنَا شَرِيكٌ عن أبي إِسْحَاقَ عن سَعِيدِ بن وَهْبٍ وَعَنْ زَيْدِ بن يُثَيْعٍ قَالاَ نَشَدَ عَلِيٌّ الناس في الرَّحَبَةِ من سمع رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه وسلم يقول يوم غَدِيرِ خُمٍّ الا قام قال فَقَامَ من قِبَلِ سَعِيدٍ سِتَّةٌ وَمِنْ قِبَلِ زَيْدٍ سِتَّةٌ فَشَهِدُوا انهم سَمِعُوا رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه وسلم يقول لعلي رضي الله عنه يوم غَدِيرِ خُمٍّ أَلَيْسَ الله أَوْلَي بِالْمُؤْمِنِينَ قالوا بَلَي قال اللهم من كنت مَوْلاَهُ فعلي مَوْلاَهُ اللهم وَالِ من وَالاَهُ وَعَادِ من عَادَاهُ .

مسند الإمام أحمد بن حنبل ، أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشيباني (متوفاي۲۴۱ هـ) ج ۱ ، ص ۱۱۸ ، ح۹۵۰ ، ناشر : مؤسسة قرطبة - مصر .

أبي اسحاق از سعيد بن وهب و از «زيد بن يثيع روايت كرده است كه هر دو تن گفتند : حضرت علي عليه السّلام در رحبه ، حاضران را سوگند داد كه هر كس در روز غدير خم سخني در حق من از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله شنيده است از جا برخيزد . در اين هنگام شش تن از كنار سعيد بن وهب و شش تن از كنار زيد بن يسع برخاستند و گواهي دادند كه آنان در آن روز از رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله در محل غدير شنيدند ، خطاب به مردم فرمود :

آيا خداوند از مؤمنان به خودشان سزاوارتر نيست ؟

حاضران گفتند :

آري ! خدا بر همگي آنان اولويت دارد.

رسول خدا صلّي اللّه عليه و آله فرمود:

بارخدايا هركه من مولاي او هستيم ، اين علي مولاي اوست ، بارخدايا دوست بدار كساني كه او را دوست دارند و دشمن باش با كسي كه با او دشمني ورزد .

الباني بعد از نقل اين روايت مي گويد :

و أخرج عبد الله بن أحمد في " زوائده علي المسند " ( ۱ / ۱۱۸ ) عن سعيد بن وهب و زيد بن يثيع قالا : نشد علي الناس في الرحبة : من سمع رسول الله صلي الله عليه وسلم يقول يوم غدير ( خم ) إلا قام ، فقام من قبل سعيد ستة ، و من قبل زيد ستة ، فشهدوا ... الحديث .

و قد مضي في الحديث الرابع الطريق الثانية و الثالثة . و إسناده حسن ، و أخرجه البزار بنحوه و أتم منه .

و للحديث طرق أخري كثيرة جمع طائفة كبيرة منها الهيثمي في " المجمع " ( ۹ / ۱۰۳ - ۱۰۸ ) و قد ذكرت و خرجت ما تيسر لي منها مما يقطع الواقف عليها بعد تحقيق الكلام علي أسانيدها بصحة الحديث يقينا ، و إلا فهي كثيرة جدا ، و قد استوعبها ابن عقدة في كتاب مفرد ، قال الحافظ ابن حجر : منها صحاح و منها حسان . و جملة القول أن حديث الترجمة حديث صحيح بشطريه ، بل الأول منه متواتر عنه صلي الله عليه وسلم كما ظهر لمن تتبع أسانيده و طرقه ، و ما ذكرت منها كفاية .

السلسلة الصحيحة ، ج ۴ ، ص ۲۴۹ ، طبق برنامه المكتبة الشاملة .

عبد الله پسر احمد در آنچه بر مسند احمد افزوده است ، از سعيد بن وهب و زيد بن يثيع نقل كرده كه اين دو نفر گفته اند : علي در رحبه مردم را سوگند داد كه هر كس حديث غدير را از رسول خدا شنيده است از جا بر خيزد . بعد از شش نفر از كنار سعيد و شش نفر از كنار زيد شهادت دادند ... .

و در حديث چهارم ـ در طريق داشت دوّم و سوّم ـ نيز اين روايت گذشت . سند آن نيكو است و بزار نيز همانند آن را به شكل كامل تري نقل كرده است.

و براي اين روايت سند هاي بسياري وجود دارد كه طايفه بزرگي از علما آن را نقل كرده اند ؛ از جمله هيثمي در مجمع الزوائد .

من نيز تا اندازه اي كه در توانم بود اين روايات را بعد از تحقيق سند هاي آن ، آن هايي را كه سندش قطعي بوده نقل كردم وگر نه اين روايت طرق بسياري دارد . و ابن عقده نيز آن را در كتابي جدا گانه آورده است .

ابن حجر عسقلاني در باره حديث غدير گفته : بعضي از روايات غدير صحيح و بعضي از آن حسن هستند . و خلاصه اين كه اين حديث با هر دو قسمتش [ من كنت مولاه ... اللهم وال من والاه] صحيح است ؛ بلكه قسمت اول آن به صورت متواتر از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلّم نقل شده ؛ چنانچه براي كساني كه در سند آن تحقيق كرده اند ، مطلب آشكاري است و من به اندازه كافي آن را ذكر كردم .

۵ . احمد بن حنبل در مسندش مي نويسد :

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنِي عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ الْقَوَارِيرِيُّ حَدَّثَنَا يُونُسُ بْنُ أَرْقَمَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ أَبِي زِيَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي لَيْلَي قَالَ شَهِدْتُ عَلِيًّا فِي الرَّحَبَةِ يَنْشُدُ النَّاسَ أُنْشِدُ اللَّهَ مَنْ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ -صلي الله عليه وسلم- يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ « مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ ». لَمَّا قَامَ فَشَهِدَ. قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَقَامَ اثْنَا عَشَرَ بَدْرِيًّا كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَي أَحَدِهِمْ فَقَالُوا نَشْهَدُ أَنَّا سَمِعْنَا رَسُولَ اللَّهِ -صلي الله عليه وسلم- يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ « أَلَسْتُ أَوْلَي بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجِي أُمَّهَاتُهُمْ ». فَقُلْنَا بَلَي يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ « فَمَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ ».

مسند احمد ، ج ۱ ، ص ۱۱۹ ، ح ۹۷۳ .

الباني بعد از نقل روايت مي گويد :

السادسة : عن عبد الرحمن بن أبي ليلي قال : " شهدت عليا رضي الله عنه في الرحبة ينشد الناس .. " . فذكره مثله دون زيادة " و انصر ... " .

أخرجه عبد الله بن أحمد ( ۱ / ۱۱۹ ) من طريق يزيد بن أبي زياد و سماك بن عبيد بن الوليد العبسي عنه . قلت : و هو صحيح بمجموع الطريقين عنه ، و فيهما أن الذين قاموا اثنا عشر . زاد في الأولي : بدريا .

السلسلة الصحيحة ، ج ۴ ، ص ۲۴۹ ، طبق برنامه المكتبة الشاملة .

طريق ششم از عبد الرحمن بن أبي ليلي است كه گفت : در روز رحبه حاضر بودم كه علي عليه السلام مردم را سوگند مي داد ...

عبد الله ، پسر احمد بن حنبل اين روايت را از طريق يزيد بن زياد و سماك بن عبيد بن وليد عبسي نقل كرده است .

نظر من اين است كه اين روايت با در نظر گرفتن هر دو سند ، صحيح است . در هر دو روايت اين مطلب وجود دارد كه كساني كه شهادت دادند ، دوازده نفر بودند ؛ ولي در روايت اول اين مطلب اضافه شده است كه همه دوازده نفر بدري بوده اند .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)

* نام:
* پست الکترونیکی:
* متن نظر :
* کد امنیتی:
  

بازگشت